سال جهش تولید
- 1399-03-26 21:55
- كد محتوا:12139
محله ی بیدآباد از محلاتي است که در شمال رودخانه ی زاينده رود قراردارد و مافرخي در قرن 5 ه.ق، معجم البلدان یاقوت حموی، الأنساب سمعانی و دیگر مراجع عربی، آن را ويذآباد نامیده اند زیرا در کلمات فارسي که آخر آن دال مهمله و پيش از آن واو و يای ساکن و يا الف ماقبل مفتوح بود، دال مهمله تبديل به ذال معجمه می‌شد و بنابراین، بیدآباد معرب ویذآباد نیست. از صفويه به بعد، اين کلمه به بيدآباد تبديل شده است.
در قرن چهارم هجري که علاءالدوله سور معروف خود را به دور اصفهان کشید، محله ی بيدآباد خارج از شهر اصفهان بوده است ولي در قرن 5 ه.ق که قسمتي از آن به محله ی بان لوفه نزديک شده بود، جزء شهر شده بود و قسمتي ديگر جزء قبرستان شهر درآمده بود. آنچه مسلم است اين محله در زمان صفويه از محلات بزرگ و پرجمعيت اصفهان و داخل حصار بوده است. امروزه بيدآباد شامل محلات درکوشک، محله نو، چهارسو، علیقلي آقا و چندين محله ی ديگر از محلات کنوني شهري است.
ابوالقاسم رفیعی مهرآبادی معتقد است ريشه ی اين کلمه از لغت ويد است که از لغات اوستايي و از ادعيه و سرودهاي باستاني اوستايي است و آبادي آن محل را به ويد منسوب کرده اند زیرا مقدس محسوب می‌شد (رفیعی مهرآبادی، 1352: 191). مرحوم مهریار درباره ی ریشه ی این واژه می‌نویسد: «ایرانیان دوست داشته اند نام گیاه و درخت را اغلب در نام ده به کار ببرند. به همین دلیل، بید که درخت بومی و رایج اطراف و اکناف ایران است، در بسیاری از نام‌های امکنه آمده است. تقریباً بیشتر از صد ناحیه، با بید نامبردار شده است از قبیل بیدان (در شهر بم، جیرفت، کرمان، بافت و زرند)، بیدآباد (در یزد و تربت حیدریه) و بید (در بوشهر، بیرجند و سبزوار) و غیره.
مادی قمش از مقابل قلعه ی موجان در زیر مادی نایج جی، از رودخانه جدا می‌شد و دیه های بزرگ چون بیدآباد را آبیاری می‌کرد (همان،562). در طومار شیخ بهایی، هشت سهم و نیم از 52 سهم مادی قمش، مخصوص بیدآباد بود (رک: جابری انصاری، 1378: 423) لیکن در اواخر عهد قاجار به بیدآباد 5 و نیم سهم آب از این مادی اختصاص یافت.
ده شیش را نیز با نام بیدآباد به هم پیوسته بودند و هر دو را شیش و بیدآباد می‌نامیدند (مهریار، 1382: 519).
مسجد تاريخي سيد (سيد حجتالاسلام شفتي) و یکی از مدارس قدیمی اصفهان از دوره ی صفویه به نام مدرسهی میرزاحسین که نزدیک مسجدسید قرار دارد، از آثار تاریخی محله ی بیدآباد است. مدرسی میرزاحسین از مدارس طلبه نشین اصفهان است و در دوری شاه سلیمان صفوی در سال 1099 بنا شده است.
در محله ی بیدآباد، مجموعه بناهایی مرکب از مسجد و حمام و بازار و سرای و چهارسو به نام علیقلی آقا، از مجموعه بناهای نفیس تاریخی اصفهان است. باباحسن نامی از جمله باباهای اصفهان، به این محله منسوب است و شعبه ای از مادی فدن که از کنار آثار علیقلی آقا می‌گذرد، به نام باباحسن است (هنرفر، 1350: 682 و 649، 302).
بزرگانی که پیش از صفویه در این محل میزیسته اند:
- ابوعبدالله احمدبن محمدبن عبداللهبن اسحاقبن ماجه ویذآبادی مؤدب، متوفی 422 ه.ق که مردی زاهد و کثیرالحدیث بود.
- ابومحمد جابریبن منصوربن محمدبن صالح ویذآبادی، شیخ حدیث ابوسعید سمعانی که خود از ابوالعباس احمدبن عبدالغفاربن اشته اصفهانی حدیث نقل کرده است.
- ابومحمد اعرج عبداللهبن اسحاقبن ابراهیم اعرج خیاط ویذآبادی، متوفی پیش از 360 ه.ق که از ابوحنیفه روایت می‌کرده است.
و بعد از صفویه:
- آقا محمدبن ملامحمد رفیع گیلانی بیدآبادی (1197 ه.ق) از اجلهی حکما و متألهان و افاضل سیر و سلوک.
- حجتالإسلام سید محمدباقربن محمدنقی موسوی شفتی گیلانی اصفهانی بیدآبادی(1260 – 1175 ه.ق) که در نجف از محضر بحرالعلوم استفاده کرد و چندی هم در کربلا از محضر درس صاحب شرح کبیر و نیز از محضر سید محسن کاظمینی استفاده کرد. وی هشت سال در قم، نزد میرزای قمی درس خواند و به اصفهان آمد. مسجدسید در محله ی بیدآباد که خود نیز در آن مدفون است، از آثار اوست.
- حاج سید اسدالله بن حاج سید محمدباقر حجتالإسلام بیدآبادی (1337–1290ه.ق) از علما و شاگرد صاحب جواهر و معروف به حجتالإسلام ثانی که در عصر خود، چون سلمان فارسی محسوب می‌شد و گذشته از تمام محاسن علمی و خانوادگی و زهد، خط را نیز بسیار شیوا می‌نوشت.
- آقا سید هاشمبن حاج سید محمدباقر شفتی بیدآبادی متوفی 1293 ه.ق از مجتهدان عصر.
- آقا سید مؤمنبن حاج سید محمدباقر شفتی بیدآبادی متوفی 1294 ه.ق، از علما و مجتهدان که پس از وفات، در نزدیکی قبر پدرش در مسجدسید مدفون شد.
- حاج سید محمدباقر معروف به حاج آقا ابن حاج سید اسداللهبن حاج سید محمدباقر شفتی بیدآبادی متوفی 1333 ه.ق که به نجف رفت و جزء اعلام نجف به شمار می‌آمد و محضرش از نظر علم و ادب قابل توجه بود. نیکو معاشرت، تیز ذهن، لطیف روح و سخیالطبع بود و پس از اقامت در نجف به اصفهان برگشت.
- سید مهدیبن سید محمدعلیبن حجتالإسلام شفتی بیدآبادی (1319– 1278) از علما و بزرگان و مؤلف کتاب غرقاب در شرح حال علمای قرن 11.
- سید ابوالقاسمبن حاج سید محمدباقر شفتی بیدآبادی (1290 هـ.ق) از علمای بارع که پس از پدر مرجع امور شرعی در اصفهان بوده است.
- شیخ عزیزالله بیدآبادی از مشایخ بیدآباد که در علم جفر و رمل و اعداد، استاد و فقیهی عالی مقدار بود.
- حاج میرزا یحیی مدرس بیدآبادی معروف به کاشیپز فرزند میرزا اسماعیل مدرس بیدآبادی (1349– 1254) از بزرگان و شعرا و مدرسان و مؤلفان که تخلصش در شعر یحیی بود (رفیعی مهرآبادی، 1352: 193و192).
منبع: رصدخانه فرهنگي اجتماعي اصفهان. (1395). شناسنامه فرهنگي اجتماعي محلات شهر اصفهان، فاز اول. اصفهان: انتشارات سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري اصفهان.
